Ở Cao Bằng, văn hóa tín ngưỡng của người Dao gắn liền với những bức tranh thờ linh thiêng. Đây không chỉ là tác phẩm nghệ thuật mà còn phản ánh thế giới quan và nhân sinh quan của cộng đồng dân tộc này. Người Dao được chia thành hai ngành chính: Dao Đỏ và Dao Tiền, cả hai đều coi trọng vai trò của tranh thờ trong đời sống tâm linh.
Tranh thờ của người Dao được phân loại thành hai dạng chính: tranh thờ cúng hằng ngày và tranh sử dụng trong nghi lễ. Loại tranh thờ cúng hằng ngày được gọi là Tầu Kháng. Đây là những bức tranh chỉ được phép treo trên bàn thờ tổ tiên của những gia đình có vai trò trưởng họ. Một bức tranh Tầu Kháng tiêu chuẩn gồm 72 hình, mô tả các vị thần và tổ tiên, trong đó có 5 vị thần cao nhất gồm Nhụn Hùng (Ngọc Hoàng), Sếnh Chiu (Thánh Chủ), Duần Xỉ (Nguyên Thủy Thiên Tôn), Lềnh Pu (Linh Bảo Thiên Tôn) và Tồ Ta (Đạo Đức Thiên Tôn).
Người Dao có những quy định nghiêm ngặt về việc thờ cúng, những gia đình không phải trưởng họ không được treo tranh thờ. Bàn thờ của họ chỉ đơn giản là một tấm ván kê cao ở góc phải của gian giữa, không trang trí tranh. Khác biệt hoàn toàn, bàn thờ trưởng họ được làm bằng gỗ, trông như một ngôi nhà nhỏ, có mái và 4 cột kéo dài đến nền nhà, thể hiện sự trang nghiêm và trọng vọng.
Bên cạnh tranh thờ cúng hằng ngày, tranh thờ còn giữ vai trò quan trọng trong các nghi lễ của người Dao. Nếu thiếu đi những bức tranh thờ này, các nghi lễ như cấp sắc, cúng giải hạn, và đám tang không thể thực hiện một cách trọn vẹn. Trong nghi lễ cấp sắc, tranh thờ được treo như một cách để chứng tỏ sự hiện diện của các vị thần, đến chứng kiến và công nhận nghi lễ.
Lễ cấp sắc của người Dao được tổ chức với các bậc lễ như 3 đèn, 7 đèn, 9 đèn, và 12 đèn. Bậc 3 đèn thường dành để công nhận trưởng thành cho đàn ông người Dao. Từ bậc 7 đèn trở lên, đó là lễ cấp sắc cho người thụ lễ được công nhận là thầy. Trong các nghi lễ này, người Dao sử dụng các bộ tranh Hành Phây, Tồm Toòng, tranh Xiền nghè, Xiền tào. Mỗi bộ tranh được treo theo thứ tự và mang ý nghĩa riêng, thể hiện sự phong phú và đa dạng trong tín ngưỡng của người Dao.
Những bức tranh thờ được coi là báu vật trong mỗi gia đình người Dao, được cất giữ cẩn thận và chỉ được sử dụng trong những dịp lễ quan trọng. Với người Dao, bộ tranh thờ như một ‘lá bùa hộ mệnh’ cho gia đình, dòng họ, giúp họ có thể kết nối với thế giới siêu nhiên. Ứng xử của những người thầy cúng và người sở hữu tranh thờ luôn tuân thủ các nguyên tắc phong tục; họ tỉ mỉ, cẩn trọng, thực hiện các kiêng kị theo truyền thống. Tất cả những điều này cho thấy sự tôn kính đặc biệt của người Dao đối với tranh thờ và điều đó cũng thể hiện tính thiêng của tranh thờ trong sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của người Dao.
