Lật lại những trang sử về chính sách hình sự, có thể thấy rõ rằng việc Quốc hội thông qua Luật số 86/2025/QH15 không chỉ đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện chính sách hình sự ở Việt Nam mà còn thể hiện một nỗ lực không ngừng nghỉ trong việc cân bằng giữa trừng phạt và nhân đạo. Với hiệu lực từ ngày 01/7/2025, luật mới này đã mang đến nhiều điểm mới mẻ và nổi bật, từ việc bãi bỏ hình phạt tử hình đối với một số tội danh cho đến việc điều chỉnh chính sách giảm án đối với tội phạm tham nhũng.
Một trong những điểm nhấn quan trọng nhất của Luật số 86/2025/QH15 là việc bãi bỏ hình phạt tử hình đối với tám tội danh. Quyết định này không chỉ thể hiện xu hướng giảm thiểu áp dụng án tử hình trên toàn thế giới mà còn khẳng định chính sách hình sự nhân đạo của Việt Nam. Tuy nhiên, thách thức đặt ra là làm thế nào để đảm bảo tính răn đe và phòng ngừa trong khi vẫn duy trì một chính sách nhân đạo.
Ngoài ra, luật mới cũng quy định điều kiện chặt chẽ hơn cho việc giảm án đối với những người bị kết án tù chung thân về các tội như ‘Tham ô tài sản’ và ‘Nhận hối lộ’. Chỉ khi người phạm tội tự nguyện nộp lại ít nhất ba phần tư số tài sản tham ô hoặc nhận hối lộ và tích cực hợp tác, lập công thì mới được xem xét giảm án. Đây là một bước đi chiến lược nhằm nâng cao hiệu quả trong việc thu hồi tài sản bị tham nhũng, một vấn đề lâu đời và nan giải trong hệ thống pháp luật.
Lật sang một mặt khác của chính sách hình sự, Luật số 86/2025/QH15 cũng chú trọng vào việc mở rộng đối tượng được miễn thi hành án tử hình. Đặc biệt, luật bổ sung quy định về việc miễn thi hành án tử hình cho người bị kết án tử hình mà mắc bệnh ung thư giai đoạn cuối. Đây là một biểu hiện rõ ràng của tư tưởng nhân đạo trong chính sách hình sự, khẳng định quyền sống và nhân phẩm của con người ngay cả trong những hoàn cảnh đặc biệt.
Trong nỗ lực không ngừng nghỉ nhằm hoàn thiện chính sách hình sự, Luật số 86/2025/QH15 còn đề cập đến việc hình sự hóa hành vi sử dụng trái phép chất ma túy. Việc bổ sung tội danh ‘Sử dụng trái phép chất ma túy’ tại Điều 256a Bộ luật Hình sự đánh dấu một thay đổi quan trọng trong cách tiếp cận vấn đề nghiện ma túy, chuyển từ chỉ xử lý hành chính sang xử lý hình sự. Đây là một giải pháp nhằm tăng cường trách nhiệm cá nhân trong quá trình cai nghiện và điều trị.
Liên quan đến các tội danh về kinh tế, môi trường và an toàn thực phẩm, Luật số 86/2025/QH15 cũng có những điều chỉnh quan trọng. Mức phạt tiền đối với các tội danh này đã được tăng lên gấp đôi trong nhiều trường hợp, nhằm đảm bảo tính tương thích với thực tiễn và tính răn đe đối với những hành vi vi phạm. Điều này cũng khuyến khích việc áp dụng hình phạt tiền như một giải pháp thay thế cho tù có thời hạn đối với những người phạm tội lần đầu, có nhân thân tốt và có khả năng khắc phục hậu quả.
Tóm lại, Luật số 86/2025/QH15 đại diện cho một bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện chính sách hình sự ở Việt Nam, hướng đến sự cân bằng giữa trừng phạt và nhân đạo, từ đó thúc đẩy một xã hội công bằng và nhân văn hơn. Việc thực thi luật một cách hiệu quả sẽ cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng và sự quan tâm của cộng đồng trong việc giám sát và hỗ trợ.
